Mất dây trung tính là hiện tượng phổ biến xảy ra trong điện 1 pha và 3 pha, ảnh hưởng đến hoạt động của thiết bị và gây nguy hiểm cho con người. Vậy mất dây trung tính là gì? Nguyên nhân và cách khắc phục sự cố này ra sao? Cùng chúng tôi tìm hiểu thông qua bài viết sau đây.
Mối nguy hiểm từ việc mất dây trung tính
Mất dây trung tính là sự cố điện nghiêm trọng xảy ra trong hệ thống điện 3 pha 4 dây hoặc 1 pha 2 dây, khi dây trung tính bị đứt, hỏng hoặc hở, dẫn đến tình trạng lệch pha, mất cân bằng tải làm dây trung tính mang điện, gây nguy hiểm cho người và thiết bị.
Mất dây trung tính có thể xảy ra ở bất kì vị trí nào trong lưới điện truyền tải, từ trạm biến áp, đường dây truyền tải, phân phối điện đến các thiết bị điện sử dụng trong hộ gia đình.
Mất an toàn điện
Trên lý thuyết, dây trung tính không mang điện áp hoặc chỉ có điện áp cực nhỏ nên không gây giật. Tuy nhiên khi hệ thống mất dây trung tính, điện áp đặt lên dây trung tính có giá trị bằng 5% điện áp dây pha. Lúc này, dây trung tính có tính chất như dây pha, tiềm ẩn nguy cơ giật điện. Độ lệch pha càng cao, nguy cơ gây giật điện từ dây trung tính càng lớn.
Ngoài ra, trong điện 3 pha, dây trung tính còn có nhiệm vụ đưa dòng điện trở về nguồn. Thế nên khi không còn dây trung tính bảo vệ, hệ thống không còn đường hồi điện thông thường, dòng điện sẽ chạy qua thiết bị khiến mọi thiết bị đều có thể gây nguy hiểm cho con người.
Hỏng hóc thiết bị điện
Chức năng chính của dây trung tính là cân bằng điện áp giữa các pha trong mạng điện 3 pha. Vì vậy, khi dây này bị hỏng hoặc đứt, hiện tượng lệch pha sẽ xảy ra, khiến điện áp giữa các pha bị tăng đột biến, làm các thiết bị hoạt động ở điện áp 220V cháy ngay lập tức.
Mất dây trung tính cũng không thể bảo vệ động cơ trước hiện tượng động cơ điện, tức là tình trạng động cơ bị dừng đột ngột khi vẫn mang điện áp khiến dòng điện tăng cao nhiều lần so với dòng định mức.
Nguy cơ chập cháy, nổ điện
Mất dây trung tính khiến điện áp tăng cao đột ngột, không chỉ làm hỏng thiết bị mà còn có nguy cơ gây chập điện, cháy nổ điện, thiệt hại lớn cho người và tài sản khi không được khắc phục kịp thời.
Cách nhận biết hệ thống điện mất dây trung tính
Nhận biết được hiện tượng mất dây trung tính giúp hạn chế tối đa các tai nạn điện xảy ra cho người và thiết bị. Bạn có thể xác định sự cố này qua một số dấu hiệu dễ thấy như:
- Thiết bị hoạt động bất thường: Mất dây trung tính có thể khiến thiết bị chập cháy, hoạt động chập chờn, đèn nhấp nháy, đặc biệt là thiết bị có động cơ sẽ ngừng hoạt động.
- Thông số điện áp thay đổi: Khi đo điện áp giữa dây pha và dây trung tính, nếu giá trị lớn hơn 220V trong điện 1 pha và 380V trong điện 3 pha, đây có thể là dấu hiệu của mất pha trung tính.
- Bút thử điện sáng ở 2 dây: Dây trung tính thường không mang điện nên ở trạng thái bình thường sẽ không làm sáng bút thử điện. Tuy nhiên khi mất pha trung tính, dây dẫn điện này đã có điện áp nên có thể làm bút thử điện sáng lên.
Để chắc chắn về tình trạng mất dây trung tính, bạn nên kiểm tra cụ thể theo một số phương pháp dưới đây.
Đối với điện 1 pha 2 dây
- Kiểm tra điện áp: Mất dây trung tính sẽ khiến điện áp giữa dây pha và dây trung tính mất cân bằng. Bạn có thể dùng thiết bị đo điện áp để kiểm tra điện áp giữa dây pha và dây nối đất. Nếu giá trị này cao hơn bình thường, có khả năng dây trung tính đã có vấn đề.
- Kiểm tra dao động điện áp: Đặt thiết bị vào chế độ đo điện áp AC của dụng cụ đo multimeter và đặt mũi đo lên dây pha và dây trung tính. Nếu giá trị điện áp có sự dao động, đây là dấu hiệu của mất dây trung tính.
- Kiểm tra hệ thống điện: Để chắc chắn hơn, bạn có thể kiểm tra từng phần tử trong hệ thống điện, đặc biệt là các mối nối.
Đối với điện 3 pha 4 dây
- Kiểm tra điện áp dây pha: Sử dụng thiết bị đo điện áp để kiểm tra sự chênh lệch điện áp giữa các pha. Nếu các giá trị này chênh lệch đáng kể, có thể đã mất dây trung tính.
- Kiểm tra điện áp dây pha và dây nối đất: Kiểm tra lần lượt điện áp giữa từng dây pha với dây nối đất, nếu phát hiện có sự khác biệt về giá trị điện áp, dây trung tính có khả năng đã bị đứt, hỏng.
- Kiểm tra điện trở: Mất dây trung tính sẽ khiến giá trị điện trở giữa dây pha và dây nối đất bị giảm đột ngột. Bạn có thể sử dụng thiết bị đo điện trở để xác định.
Xem thêm: Dây điện bị oxy hóa là gì? Nguyên nhân và biện pháp ngăn ngừa
Nguyên nhân gây mất dây trung tính
Có nhiều nguyên nhân gây ra hiện tượng mất dây mát, điển hình như:
- Hỏng hóc cơ học: Nhiệt độ cao, va chạm, rung động mạnh, vật nặng đè lên, côn trùng hoặc chuột cắn phá đều có thể khiến dây trung tính bị đứt hoặc hỏng trong quá trình sử dụng hoặc vận chuyển dây điện.
- Lắp đặt thiếu kỹ thuật: Nếu mối nối dây trung tính lỏng lẻo hoặc bị ăn mòn theo thời gian sẽ khiến gây ra tình trạng hở mạch, mất cân bằng pha, làm tăng điện trở trên dây, tiềm ẩn nguy cơ giật điện, chập cháy.
- Mất pha từ nguồn lưới: Một hoặc nhiều pha từ nguồn lưới bị mất cũng khiến mất dây trung tính.
- Mất pha do lỗi hệ thống: Khi hỏng bộ chuyển đổi pha, hỏng bộ biến áp hoặc có lỗi xảy ra trong thiết bị bảo vệ đều có thể dẫn đến mất pha.
- Tải không cân bằng: Khi tải sử dụng các pha không cân bằng có thể dẫn đến quá tải một pha, quá dòng, cuối cùng là mất dây trung tính.
- Dây điện lão hóa: Dây điện kém chất lượng, sử dụng lâu ngày có thể bị hỏng lớp vỏ cách điện khiến các lõi dẫn điện chạm vào nhau, gây ra sự cố chập mạch, đoản mạch.
Cách khắc phục tình trạng mất dây trung tính
Giải pháp tức thời
Trường hợp phát hiện hệ thống bị mất dây trung tính, bạn có thể xử lý nhanh chóng theo quy trình sau:
Bước 1: Ngắt nguồn điện và kiểm tra dây dẫn
Dùng dụng cụ đo chuyên dụng để xác định vị trí dây trung tính bị đứt, gãy, hư hỏng… Nếu tình trạng dây trung tính chỉ dừng lại ở mức độ bong tróc lớp cách điện, có thể bọc lại bằng băng keo cách điện hoặc cắt bỏ đoạn dây đó và đấu nối lại. Trường hợp dây trung tính bị hỏng, cách tốt nhất là thay thế bằng dây mới để đảm bảo an toàn trong quá trình truyền tải điện.
Bước 2: Kiểm tra tải
Cần phân bổ các thiết bị đồng đều giữa các pha để hạn chế tình trạng lệch pha trong điện 1 pha. Ưu tiên sử dụng thiết bị công nghệ mới để tiết kiệm điện.
Bước 3: Lắp đặt dây tiếp địa
Khi mất dây trung tính, dòng điện sẽ chạy qua thiết bị, gây nguy hiểm cho người sử dụng. Bạn nên trang bị thêm dây tiếp địa cho hệ thống để dòng điện dư thừa có đường thoát an toàn.
Lưu ý: Quy trình xử lý khi mất dây trung tính trên được áp dụng cho những người có chuyên môn về điện hoặc tự tin về kiến thức điện của mình. Trường hợp bạn không có kinh nghiệm xử lý các sự cố điện hãy liên hệ ngay kỹ sư điện chuyên nghiệp để được hỗ trợ.
Giải pháp ngăn ngừa
Dưới đây là một số biện pháp giúp hạn chế tình trạng mất pha trung tính.
- Bảo vệ dựa trên dòng điện: Bằng việc giám sát dòng điện trên các pha, hệ thống bảo vệ sẽ kích hoạt các thiết bị như cầu chì, aptomat tự động để ngắt nguồn điện khi phát hiện dòng điện trên 1 pha giảm đột ngột hoặc mất hoàn toàn.
- Bảo vệ dựa trên điện áp: Tương tự phương pháp trên, hệ thống bảo vệ cũng sẽ kích hoạt thiết bị đóng ngắt để bảo vệ mạch điện khi phát hiện điện áp đặt lên 1 pha chênh lệch đáng kể hoặc mất hoàn toàn.
- Bảo vệ dựa trên đồng bộ hóa: Dựa vào việc giám sát đồng bộ giữa các pha, hệ thống bảo vệ cũng sẽ thực hiện các biện pháp bảo vệ tự động khi sự đồng bộ bị gián đoạn.
- Bảo vệ tổng hợp: Các hệ thống hiện đại hoặc yêu cầu tính an toàn, tự động hóa cao có thể kết hợp các phương pháp bảo vệ mất pha trên để có thể giảm thiểu tối đa thời gian “chết” của máy móc.
Một số câu hỏi về mất dây trung tính
Câu hỏi 1: Có nên tự sửa sự cố mất dây trung tính tại nhà không?
Trả lời: Không. Mất dây trung tính là sự cố nguy hiểm, có thể gây chập cháy do điện áp tăng đột ngột nên tốt nhất bạn hãy liên hệ thợ điện để được xử lý kịp thời và triệt để.
Câu hỏi 2: Mất dây trung tính và mất pha có giống nhau không?
Trả lời: Không. Dây trung tính khác dây pha nên đây là 2 sự cố khác nhau trong hệ thống điện 3 pha.
- Mất dây trung tính: Xảy ra khi dây trung tính bị hở hoặc đứt. Lúc này dòng điện vẫn chạy qua các dây pha nhưng điện áp giữa các pha sẽ bị mất cân bằng, gây ra hiện tượng tăng điện áp đột ngột trên một số pha, có thể chập cháy, hỏng hóc thiết bị.
- Mất pha: Xảy ra khi 1 trong 3 dây pha của hệ thống điện 3 pha 4 dây bị đứt, hỏng. Khi bị mất pha, các thiết bị điện 3 pha sẽ không thể hoạt động đúng cách, có thể gây quá tải và cháy động cơ.
Trên đây là các thông tin quan trọng liên quan đến sự cố mất dây trung tính. Một lần nữa chúng tôi nhấn mạnh, đây là sự cố điện nghiêm trọng nên cần được xử lý kịp thời và đúng kỹ thuật. Bạn không nên tự xử lý và khắc phục tại nhà khi thiếu kiến thức, kinh nghiệm về điện.
Các kiến thức khác về các sự cố điện, bạn vui lòng tìm hiểu tại: https://etinco.vn/tin-tuc/kien-thuc/kien-thuc-day-cap-dien/.
